In het vorige deel kwam ik tot aan steen 593, op het "drielandenpunt" Gelderland-Limburg-Pruisen.
In dit deel loop ik verder langs de Limburg-Duitse grens, die uit maarliefst 400 stenen bestaat, en dan nog exclusief de talrijke tussenstenen.

Op 25 december 2023 bezoek ik de meest noordelijke grensstenen van Limburg, te beginnen met de stenen 591 en 592. Deze staan langs de mooie Neutraleweg, waar weliswaar snel gereden wordt. De grens vormt hier een vreemde smalle strook. De weg zelf is Limburgs, de berm aan de westzijde is Gelderland en de berm aan de oostzijde Duitsland.
Dat was echter niet altijd zo: toen de grens in 1815 werd bepaald viel de weg onder gemeenschappelijk beheer van de Nederlanden en Pruisen.
Toen de provincie Limburg zich in 1830 bij België voegde onstond helemaal een bijzondere situatie, het "drielandenpunt" dat hier toen ontstond was dus eigenlijk een drielandenlijn, die van paal 591 tot 593 liep.
Vanaf 1839 hoorde Limburg weer bij Nederland en werd de eerdere situatie hersteld, die zo bleef tot aan de Tweede Wereldoorlog.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het gemeenschappelijk beheer opgeheven en werd de weg geheel Nederlands.
Vóór 1960 staan de grenspalen 593 t/m 589 dus als dubbele palen op de kaart (GPn), rond 1960 staan er opeens 4 palen (GP 1 t/m 4, zie afbeelding) op de kaart.
Dit zie je terug bij meerdere "tijdelijke" grensmarkeringen van rond die tijd.
Na 1960 staat er nog maar één paal. Toen onstand de huidige situatie: de weg is nu volledig Nederlands, de grens ligt aan de oostzijde van de straat. Na grenssteen 591 verander de weg van naam, hij heet nu Holleweg heet en daalt hier de stuwwal af. In de oostelijke berm staan de palen 591 en 590. Grenssteen 589 staat op een hoek. De grens loopt naar het oosten, aan de voet van de stuwwal verder. Grenssteen 588 staat bij een van de ingangen van het bos. Hij is aan één zijde voorzien van een raar nummerplaatje.

---

Op 3 februari 2024 wandel ik verder in oostelijke richting. Ik begin bij deze mooie oude grenssteen 587. Onderweg naar steen 586 kom ik een rare meerhoekige steen tegen met het cijfer 1. Het is de eerste van meerdere stenen die hier op de grens staan, maar niet direct iets met de rijksgrens te maken lijken te hebben. De steen onderweg naar 585 lijkt meer op een kilometerpaaltje. Verder naar 584, ook een oude paal, naast een fietsknooppunt.
Een steen onderweg heeft aan de oostzijde "30" en aan de westzijde "31" staan. Het is mij onduidelijk of deze een grensgerelateerde functie heeft. De eerste duidelijk later bij geplaatste paal die ik vandaag tegenkom. Op een steenworp afstand van steen 584. Steen 582 ligt onder een omgevallen boom, overwoekerd met bramen en dan ook nog eens met het nummer naar beneden... Onderweg naar grenssteen 581 spot ik weer zo'n tussensteen, mogelijk duidt die de grens van het Reichswald aan, het doet me wat denken aan de situatie rond Vianden. 580 is een nieuwer exenplaar, met het plaatje aan de verkeerde kant. Dat hoort naar de vorige steen te wijzen, en niet naar de padkant. Onderweg staat een steen met de getallen 25 en 26. Er staan talloze tussenstenen onderweg naar 579. Een met nummer 22/23, nummer 23/24, meerdere ongenummerde meerhoekige stenen die mij aan de Meinweg doen denken en dan ook nog een steen met "TP", hetgeen volgens mij naar telefonie en post verwijst. Nog een laatste paal aan de rand van het Reichswald en dan buigt de grens naar het zuiden, richting Niers. Een mooi oud met klimop begroeid exemplaar. De eerste uitdaging van vandaag. Steen 577-D zit in de grond, half onder de haag. Ik heb geen schepje bij me, maar ben tevreden met mijn uitgraafactie. Steen 577-B en C staan vlakbij elkaar. B vind ik veel makkelijker dan C. Steen 577-A zit verstopt in de grond, maar steekt nog net met zijn kop boven de grond uit.
Direct om de hoek staat paal 577. Die dateert van latere datum.
Inmiddels begin ik aardig nat te woorden van de miezer, die nog niet zo heel lang geleden begonnen is. De Zandsteeg/Sandsteg is hier onderbroken. Zelfs te voet kom je er niet door. Grenspaal 576 staat aan een inrit aan de Duitse zijde. Ik kan alleen het kopje nét boven de haag uit zien steken. De stenen 575-A, 575 em 574-A staan op privéterrein, de grens slingert hier tussen de erven door. Dat zijn niet mijn favoriete stukjes. Een pad is het niet echt (meer?) vanuit het oosten naar grenspaal 574, dus beperk ik me even tot een foto op afstand. Heb wel weer even genoeg buiten de reguliere paden gelopen. De paal is wel bereikbaar tussen de akkers door, en wellicht kun je zelfs nog een eind richting 575 doorlopen als je niet zo schuw bent als ik, wanneer het om boerenerven gaat :-) Vanuit Nederland de waterloop volgend kom ik uit bij het palenduo 573. Dit zijn twee wat nieuwere palen. Ik sta aan de Duitse kant, maar ook aan de Nederlandse zijde staat een mooi paaltje. De beide stenen 572-A kan ik niet vinden, die zitten waarschijnlijk verstopt in de slootkant. Het duo 572 zijn originele palen, die aan het begin van het waterloopje staan. De paaltjes bij 571-C en B markeren waarschijnlijk de steen, dus wie zijn best doet moet ze hier wel kunnen vinden. Ik voel echter niet zo de behoefte de boel hier om te ploegen. 571-A, of op zijn minst zijn kop, is wel te vinden door eenvoudig wat gras aan de kant te schuiven. Paal 571 is een mooie paal aan min of meer het einde van een doodlopend pad vanuit het oosten. Ook nog eens voorzien van een geocache. De oude topografische kaarten zijn wat tegenstrijdig over de grenspalen 570-A en 570. Dan staan er weer twee grenspalen (Gpn) op kaart, dan weer één (GP).
De meest recente kaarten spreken nog maar over één grenspaal, hetgeen eigenlijk ook het meest logisch is: het pad ligt namelijk vrijwel helemaal in Duitsland.
Van grenssteen 570-A is alsnog niet veel over; hij is vervangen door een meetbout met een plaatje in het asfalt. Van steen 570 kan ik me beter voorstellen dat die ooit dubbel uitgevoerd is geweest, want vanaf hier vormt de Kleefseweg de grens. Ik kan nu echter alleen aan de Nederlandse zijde iets vinden wat op een grenssteen lijkt. Hij is verstopt onder zand en zelfs gedeeltelijk onder het asfalt, weet ik dankzij een foto van Rien de Schipper. Ik ben tevreden met het kopje, dat nog net boven de grond uitsteekt. Ook hier geen steen meer, maar een vervanging in de vorm van een bout met een plaatje. Aan de Duitse zijde staat nog wel een paal, maar die is niet meer in al te beste staat. De grens verloopt hier wonderlijk. Hier staat nog een dubbele paal. Aan de noordkant is de weg zelf de grens, aan de zuidkant loopt de grens door de oostelijke berm en is de weg dus geheel Nederlands. Ook aan Duitse zijde dus nog een steen, die weliswaar wat beter verstopt is. Bouten met plaatje zijn hier populair, want ook op de plek van 568-A is voor die oplossing gekozen. Op zich verstandig, op een oprit.
Bij grenspaal 568 sluit de Duitse weg weer eens niet aan op de Nederlandse. Op sommige plaatsen is de grens zo nog verrassend aanwezig. De grens verlaat nu de Kleefseweg en loopt achter enkele percelen door. Naar dit stukje keek ik niet per se uit, maar het is prima te volgen en de akker waar ik langsaf loop ligt nu toch braak.
Bij paal 567 knikt de grens 90 graden, met het omheinde perceel mee. Aan Nederlandse zijde is een nieuw hek geplaatst. Wellicht is steen 566-E daarbij gesneuveld, want ik kan die niet vinden.
De daarop volgende stenen zijn wel prima te vinden. 566-B was in de zomer waarschijnlijk moeilijk vindbaar tussen het hoge gras. 566-A is weer dubbel uitgevoerd, omdat hier een soort greppel begint.
De Duitse 566-A is in niet al te beste staat. De kop ligt los (leuk souvenirtje, denk ik nog even...) en de basis in de grond staat ook niet al te stevig. Wel recht tegenover de Nederlandse steen. De stenen 566 zijn originele palen, aan weerszijden van de greppel die hier een hoek van 90 graden maakt. De stenen 565-A tref ik ook in goede staat aan, aan beide zijden van de greppel. De greppel komt hier uit in een grotere beek, de Ottersgraaf volgens oudere kaarten. Op nieuwere topografische kaarten heeft hij geen naam meer, maar volgens OpenStreetMap is de naam het poëtische NN_286958
Hier staat het palenpaar 565. Beide palen staan in Duitsland, het was logischer geweest wanneer de Nederlandse paal aan de "binnenkant" van de grensknik had gestaan. Bij de palen 564 komt de zojuist omschreven waterloop uit in de Niers. Vanaf hier is de Niers even de grens tussen Duitsland en Nederland.
Zoals gebruikelijk staat er aan twee zijden van de rivier een steen, zo staat de Duitse 564 nu aan de overkant. De stenen 563 zijn mijn doel voor vandaag en dat doel is nu bereikt. Een mooi plekje, waar je je boot de Niers in zou kunnen laten. Ook hier staat aan de overzijde een paal in Duitsland.
De komende kilometers is de Niers de grens en staan er even geen palen tot aan het duo 562.

---

Op 6 januari 2024 lopen we langs het Duits lijntje, de voormalige spoorlijn van Boxtel via Gennep naar Goch en verder Duitsland in.
Waar de voormalige spoorlijn de grens oversteekt onderbreken we voor enkele grenspalen.
De Nederlandse grenspaal 562 stond ooit aan de noordzijde van de Niers, waar de grens de Niers weer verlaat.
Deze staat echter niet meer op zijn plaats, maar in een voortuin in de buurt, aan het Duits lijntje. De Duitse 562 staat nog wel op zijn plaats, maar wel compleet onder water. Het water in de Niers staat erg hoog.
Gelukkig is deze vanaf het voormalige spoortracé goed op de foto te zetten. 561-A staat aan twee zijden van de Kendel. Mogelijk staat de Nederlandse paal op de eerste foto links in het water, maar het is lastig te zeggen met het water dat ook hier vrij hoog staat.
De Duitse 561-A kan ik niet vinden. Deze zou niet ver van de voormalige spoorlijn moeten staan, tegen een erf aan. Grenspaal 561 is ook dubbel uitgevoerd aan beide zijden van de Kendel, en wel gemakkelijk te vinden. De grens verlaat hier de Kendel, en dat is niet alleen met een dubbele steen 561 gemarkeerd, maar ook met de tussensteen 560-B, aan drie zijden van een bruggetje. Steen 560-A is goed bereikbaar en staat aan de openbare weg.
Vlakbij staat dan ook grenspaal 560, een mooi origineel exemplaar dat eveneens aan de Veedijk staat. Vlakbij grenspaal 560 zouden de stenen 559-A en B moeten staan, in het tuintje waar je vanaf grenspaal 560 makkelijk in kan kijken.
559-B moet zich op grondhoogte in het gras bevinden, 559-A schijnt al lang niet meer gevonden te zijn.
Grenspaal 559 bevindt zich op bijna 400 meter afstand tegen een perceel aan. Ik kan deze niet herkennen vanaf hier. Hij staat een stuk dichter bij de weg vanaf de andere kant, maar zo dicht op privéterrein dat ik daar weinig zin in heb.
Grenspaal 558 kan ik overigens wel herkennen vanaf de Veeweg, maar die fotografeerde ik al eens van dichterbij, zoals hieronder te lezen valt.

---

Op 26 mei 2023 bezocht ik al een aantal stenen rond de snelwegovergang A77/A57, als korte pauze tijdens een autorit.
Het is een heerlijke lente-avond, een mooie gelegenheid om de stenen aan de noordzijde van de snelweg te bezoeken. Ik loop ook een stukje verder naar het noorden, waar grenspaal 557 mooi verlicht is.
Volgens mij heeft die niet altijd op deze plek gestaan, volgens oude kaarten. Dit gedeelte van de grens is ook vrij nieuw. Vroeger liep die rechtdoor de snelweg over, maar een tijdje geleden is de grens in een soort zigzag gelegd, zodat de parkeerplaats aan de noordkant geheel Nederlands werd en die aan de zuidkant geheel Duits. Daarom staat steen 554-M ook slechts enkele meters van steen 555 af.
Steen 554-K kan ik niet vinden, bij 554-I (uniek nummer) is juist net gemaaid, en steen 554-H is er niet meer.

---

Op 17 februari 2024 sta ik aan de andere van de snelweg om verder te lopen richting het zuiden.
De parkeerplaats aan Duitse zijde is niet meer in regulier gebruik, hetgeen een beetje postapocalyptisch aandoet.
De stenen 554-F, E (?) en D zijn er niet meer. En als ze er wel waren stonden ze wel erg dicht op de snelweg.
Wel is de asfaltbotsing mooi te zien op de snelweg, ter hoogte van steen F. Bij steen 554-C was de inrit van de parkeerplaats, maar de afrit van de snelweg wordt enkel nog voor calamiteiten gebruikt.
Steen 554-A lijkt door de plaatsing van een hek in een tuin te staan. Steen 554 staat in de splitsing van een dubbele weg. Links is een Nederlands zandpad, rechts de Duitse toegangsweg tot de buiten gebruik geraakte parkeerplaats. Steen 553 is een kleine, later teruggeplaatste steen, die enkele jaren geleden nog plat lag, maar nu weer fier overeind staat. Ik laat de snelweg nu echt achter me en rijd het boerenlandschap in. 552-B staat netjes in de berm.
552-A is een stuk minder makkelijk te vinden, laat staan het plaatje, maar het is hem onmiskenbaar. Paal 552 is een mooie oude, volledig begroeid met hedera.
551-B is weer goed verstopt in de berm. 551-A lijkt verdwenen. Die zou op gelijke afstand van de omliggende stenen, een metertje de akker in moeten staan. Het lijkt me sterk dat die daar nog aanwezig is.
Paal 551 is geen originele, maar wel een mooi exemplaar. 550-B lijkt ook verdwenen te zijn. Landbouw en grensstenen gaan niet altijd even goed samen. 550-A is wel aanwezig en is van een dun moslaagje voorzien. Steen 550 is een ouder exemplaar. De grens gaat hier rechtdoor, maar de weg niet meer. Vanaf de weg loopt er een graspad naar paal 549, maar ik ben voor nu tevreden met een foto op afstand.
Ik heb niet zo veel zin om vandaag de openbare weg te verlaten en ben bovendien met de OV-fiets.
Ook paal 548 meen ik vanaf afstand te zien staan. Misschien wat omslachtig, maar ik benader de palen 546 en 547 vanuit Duitse zijde. Ik ben namelijk meer fan van bramenbosjes dan agrarisch gebied. Makkelijk is de route niet, maar mooi is het wel, als ik eenmaal de Kendel bereikt heb. Paal 546 is nog iets moeilijker te benaderen door de ruime aanwezigheid van bramen, maar met een omweg lukt het wel. Paal 545 is prima te zien vanaf de straat. De Stenen 544-C en A zijn niet te zien vanaf de straat, maar steen 544-B is wel duidelijk te herkennen. Aan het einde van het bosje staat 543-C vlak voor paal 544. De grens maakt een raar hoekje hier in het bosje, hetgeen met meerdere steentjes wordt aangeduid. Paal 543 is door een voorganger versierd met een andere steen. 542-D is goed verstopt tussen de begroeiing. De stenen 542-A en B kan ik niet vinden. Paal 542 staat aan de rand van een bosje aan de andere kant van het pad. Steen 541-H is dubbel uitgevoerd. Deze moeten in de zomer onvindbaar zijn geweest tussen het hoge gras.
De stenen 541-A t/m G sla ik over. Deze staan op de rand van een Nederlandse akker, allemaal vrij dicht op privéterrein. De palen 541 en 540 staan niet ver van elkaar aan een straat met de naam "Vrij" Steen 539 staat daar waar grens en weg beiden een hoek maken. Steen 538-A staat in de sloot, die dus blijkbaar geheel Nederlands is. Steen 538 is dubbel uitgevoerd, want de weg is vanaf hier de grens. De Nederlandse 537-A staat in de berm. De Duitse 537-A is echter verdwenen, of bevindt zich onder de verharding. De Nederlandse 537 is een bijzonder fraai exemplaar met mooie inscriptie. De Duitse 537 is daarentegen een klein steentje dat maar net met zijn kop boven de berm uitkomt. 536-F ligt in hetzelfde bosje, een eindje van de plek af waar hij hoort te staan. Hij is ontdaan van zijn plaatje. Heeft een voorganger dat meegenomen als souvenir? Ter plaatse liggen enkele andere stenen, maar dat lijken mij geen grensstenen. De stenen 536-A t/m E zitten diep in de berm. Rien de Schipper heeft deze met een metaaldetector opgegraven en vond deze steen E op ca. 20 centimeter diepte. De kop van 535-A zit gelijk aan het maaiveld, het plaatje is daar voor het gemak op bevestigd. Steen 535 is omgevallen. Ik ben vrij zeker dat dit hem is, maar het plaatje ligt dan naar de onderkant. Omdat ik met de fiets ben laat ik steen 534-B voor wat het is. De locatie van steen 534-A kan ik wel bereiken, maar deze kan ik dan weer niet vinden. Paal 534 staat tussen de akkers in, maar ik kan hem wel herkennen vanaf de straat. De grens bereikt de Kendel weer. De Tote Kendel hier, een ruime meander in het riviertje die afgesneden is. Aan Duitse zijde ligt het Collegium Augustinianum Gaesdonck, een kostschool in parkachtige omgeving. Van het paar 532-B kan ik alleen de Nederlandse versie vinden. De Duitse steen, aan de schoolkant waar ik sta, blijft voor mij verborgen. Volgens oude kaarten waren er ooit twee palen 532. Of die dan aan beide zijden van de Kendel of beide zijden van de weg stonden is mij niet duidelijk. Nu loopt de grens in ieder geval aan de noordzijde van de straat en vanaf hier vormt de Tote Kendel de grens, om het schoolterrein heen. Dat wordt nu aangegeven door steen 532-A, vlakbij de enige resterende paal 532. Steen 532-A staat in feite bovenop de loop van de Tote Kendel.
Er is nog wat opmerkelijks aan de hand, want paal 532 is een oud exemplaar, dat voorzien is van een origineel nummer. Dat nummer is echter 530. Nu is de nummering wel eens ooit wat aangepast in de loop der jaren, maar hier lijkt dat niet het geval te zijn. Al op de oudste beschikbare kaarten staat hier een grenspaal met nummer 532 op de kaart. Zou dit exemplaar ooit op de plek van 530 gestaan hebben en verplaatst zijn? Of is er wat anders aan de hand? Grenssteen 531-A markeert de plek waar de grens daadwerkelijk de straat kruist, een meter of 10 voorbij grenspaal 531. Hij is zeker nog aanwezig, je moet alleen weten waar je moet zoeken. Vlak voor de slagboom tussen de bodembedekkers. Beter dus ook niet in de zomer gaan zoeken.
Paal 531 is ook een oude, met een gegraveerd nummer dat wél correct is. Hij staat tegen een Duitse voortuin aan. De beplanting tussen voortuin en straat is echter Nederlands. Vijf kleine stenen in de berm geven het ogenschijnlijk kaarsrechte verloop van de grens tussen paal 530 en 531 aan. We bevinden ons hier aan de rand van Siebengewald, een plaatsje met een verrassend Duits klinkende naam voor een Nederlands dorp. De geschiedenis van Siebengewald is dan ook verbonden met plaatsen als Goch en Weeze. Steen 530-C was het moeilijkst te vinden van de 5, door de in overvloed aanwezige hedera. Paal 530 zou ook ooit dubbel uitgevoerd zijn geweest volgens oude kaarten. Het zou kunnen dat ook hier de grens verlegd is na de Tweede Wereldoorlog en de weg voorheen gedeeld was, maar nu volledig Nederlands gemaakt is. Wellicht ligt daar ook de oorzaak van de verplaatste (?) originele 530, die nu fungeert als paal 532. Deze paal lijkt namelijk ook wel wat ouder. Paal 529 staat weer midden in het land, maar is goed te herkennen vanaf paal 530. Steen 528-A is vanaf de straat echt niet te zien. Wellicht probeer ik het ooit nog eens, bijvoorbeeld door het bosje vanuit Duitse zijde.
Ook paal 528 is absoluut niet gemakkelijk te zien vanaf de straat, maar ik denk dat ik er wel in geslaagd ben.
Steen 527-A staat aan het einde van een rijtje bomen en kan ik wel goed herkennen vanaf de straat. Paal 527 staat in de haag die de Nederlandse en Duitse akkers van elkaar scheidt. Steen 526-A staat op een verrassend mooi plekje aan het begin van de Horsterbeek, die gevoed wordt door de Hülmer Leitgraben. Aan Duitse zijde is een serieuze boomhut gebouwd. Het lijkt me een heerlijk plekje in de zomer. De grens loopt hier dwars door de akkers heen. De oorzaak daarvoor is dat dit gebied nog niet gecultiveerd was toen de grens werd bepaald. Ook deze paal is goed te zien vanaf de straat, en waarschijnlijk ook wel te bereiken als je het graspad volgt. Bij steen 525-A werd ik even afgeleid door 3 betonnen paaltjes in de Duitse berm, maar een grenssteen staat natuurlijk OP de grens ;-) Heel even was de berm van de Ervelensteg de grens, maar hier verlaat de grens de weg weer. Weer een oude paal met fraaie inscriptie. Steen 524-A staat me te dicht op privéterrein, maar meen ik met mijn camera te kunnen zien. Op enige afstand van de landbouwweg gaat de grens ook de bocht om. Paal 524 die dat markeert is wel duidelijk herkenbaar. Waar de grens de Spanische Ley kruist zou een steentje in de berm moeten staan, maar dat kan ik niet vinden. De grens loopt vanaf hier door het midden van de Veener Ley. Daarom staan er aan weerszijden grensstenen. De Duitse 522-A ligt aan de overkant in de berm. De Nederlandse versie blijft voor mij verborgen. Van het duo 522 zijn beide stenen aanwezig. De Nederlandse 522 is wat ouder dan de Duitse variant. De stenen 521-F zijn beiden niet aanwezig. De Duitse is mogelijk nog wel aanwezig, maar begraven. Ook de beide stenen 521-E weet ik niet te vinden. De stenen 521-D zijn daarentegen wel duidelijk aanwezig. We bevinden ons hier vlakbij een eenzaam Nederlands huis. Aan Nederlandse zijde loopt de weg dood, maar er loopt nog een paadje verder. Op de locatie van 521-C kan ik echter niks vinden. Ik werp nog een blik richting de stenen 521-B, maar wil aan deze kant niet door lopen, vooral omdat men daar op het land bezig is. Vanaf Duitse zijde zijn deze stenen waarschijnlijk nog het makkelijkst te benaderen. Het stenenpaar 521-A is goed te benaderen vanuit het zuiden, vanaf de Duitse kant. De Duitse 521-A kan ik echter niet vinden. De stenen 521 en 520-B staan vlakbij elkaar. De Nederlandse 521 laat zich echter niet vinden. Die moet in de grond zitten. Het sluisje maakt het mogelijk hier gemakkelijk even over te steken. De beide stenen 520-A kan ik niet vinden. De Duitse is mogelijk gesneuveld bij de aanleg van het fietspad. De Nederlandse steen zou vlakbij een boom in de grond moeten zitten, maar kan ik ondanks prikken niet vinden. De stenen 520 zijn de laatsten die ik vandaag bezoek. De Nederlandse variant is gebroken, een nummer is niet meer te herkennen. De Duitse steen 520 lijkt verdwenen. Er zit een gat op de plek van zijn locatie. Zonde, want het was volgens mij nog een echt oud exemplaar.

---

In het volgende deel loop ik verder richting Venlo.