In het vorige deel bereikte ik grenspaal 214. Hier stopt de grensmarkering, omdat de situatie rond Baarle-Nassa te complex werd bevonden.
Pas in 1995 werd de grens hier officieel vastgesteld. Toen werd ook een symbolische grenspaal geplaatst in het centrum van Baarle-Nassau, voorzien van de nummers 214/215.
Ik was hier op 31 mei 2023, één van de eerste dagen dat ik voor mijn werk in de "ABG"-gemeentes aan de slag mocht.

Naast deze symbolische grenspaal zal ik op deze pagina de verschillende enclaves beschrijven. Bij veel van deze foto's verschijnen de grenzen ingetekend in beeld wanneer je je muis op de foto houdt.

---

Hoewel ik al een jaar regelmatig voor werkdoeleinden in Baarle-Nassau kwam besloot ik pas in de loop van 2024 alle en- en exclaves wat beter in beeld te gaan brengen. Daar is de rest van deze pagina nu aan gewijd.
In het voorjaar van 2024 bezocht ik alle enclaves, voor zover bereikbaar, met als finale een door Piet van der Giessen enclavewandeling (onder leiding van gids Herman) op 27 juni 2024, waarin we diverse interessante locaties ook van binnen konden bezichtigen.
Baarle-Hertog heeft 22 enclaves in Nederland, waar weer 7 Nederlandse counter-enclaves binnen vallen. Nederland heeft daarnaast één enclave in België.
Op veel plekken is de grens aangegeven in de bestrating, maar op nog meer plekken helemaal niet.
Ook zijn er over het algemeen geen andere grensmarkeringen, zoals palen of anderssoortige aanduidingen in de landbouwpercelen.
De enclaves zijn genummerd, deze nummer beginnen met H voor de Belgische (Hertog) en N voor de Nederlandse (Nassau) enclaves.

De grootste Belgische enclave in Nederland is enclave H1. Heel erg gegeneraliseerd is grofweg de zuidelijke helft van het gemeenschappelijke dorp Belgisch.
Binnen enclave H1 bevinden zich 6 Nederlandse "counter-enclaves": enclave N1 t/m N6, waarover later meer.
Er zijn twee informatieborden over enclave H1 aanwezig, de eerste in het centrum naast de symbolische grenspaal (zie hierboven). Het tweede informatiebord bevindt zich bij het huidige gemeentehuis van Baarle-Hertog, dat zich aan de parallelweg bevindt. Hier liep vroeger ook het Bels lijntje, de spoorlijn van Tilburg naar Turnhout, nu een fietspad.
Het gemeentehuis is voor het grootste deel in de Belgische enclave H1 gebouwd, maar enkele hoeken bevinden zich in Nederland.
Op 27 juni mogen we een kijkje nemen in de raadszaal van het gemeentehuis van Baarle-Hertog, dat bewust op de grens gebouwd is.
De grens is hierin fraai weergegeven met een LED-strip.
Om de hoek bij de Zeeman, ook een interessante locatie, die vooral bekend weer door corona, hangt een miniatuurgrenspaaltje aan de muur.
De bibliotheek aan de Pastoor de Katerstraat wordt twee keer doorkruist door de enclavegrens; een gedeelte van het gebouw bevindt zich dus in Nederland. Helaas wordt de grens binnen niet gemarkeerd ;-)
In de zuidwesthoek van de enclave probeerde ik eerder een interessant uitziend grenspad te bereiken, maar dat bleek volgens een bewoner al 50 jaar niet meer openbaar. Op de grenzen van enclave H1 bevinden zich nog diverse andere interessante punten, zoals de Alphenseweg en het molenpad, de Zeeman en het bankkantoor aan de Hoogbraak.
Enclave H2 is een stuk minder groot dan enclave H1, maar bestaat uit enkele landbouwpercelen.
Er zijn geen woningen binnen deze enclave. De enclave wordt daarnaast sinds 2019 doorkruist door de Nijhovenring, een rondweg rond Baarle.
Toch is er iets bijzonders met deze enclave en dat is het feit dat deze enclave op één punt Enclave H1 raakt.
Dit punt bezocht ik al op 13 juli 2023. De grens kruist hier zichzelf: het is een bi-nationaal quadripunt. Zo'n punt bestaat maar op één andere plek op de wereld, bij Jungholz in Oostenrijk.
Een officiële grensmarkering staat er niet, maar een ijzeren pijp die een boer ooit in de grond heeft geslagen doet prima dienst als zodanig.

---

Enclave H3 bevindt zich aan de Visweg en bevat een landbouwperceel. Er is een schuur op de grens gebouwd, die voor de helft Nederlands en voor de helft Belgisch is.
Enclave H4 is wat groter en bevindt zich ook aan de Visweg. Aan de noordwestzijde bevat deze enclave enkel landbouwgrond, aan de zuidoostzijde zijn twee huizen aanwezig. Het huis met huisnummer 2 wordt door de grens doorsneden.

---

Een strook van ongeveer 12 meter breed scheidt enclave H1 van enclave H5. Deze enclave bevat enkele relatief nieuwe huizen, waaronder één huis in aanbouw. In enclave H1 is eveneens een nieuwbouwhuis gebouwd, waarvan de aanbouw/serre zich opvallend genoeg op Nederlands grondgebied bevindt.
Ach, waarschijnlijk had ik hetzelfde gedaan als ik in de gelegenheid was geweest op zo'n plek een huis te bouwen.

---

Enclave H6 bevindt zich weer wat dichter bij het centrum van Baarle en raakt net het Bels lijntje.

---

Enclave H7 is de kleinste enclave ter wereld. Het huis op de foto is een van de meest gefotografeerde panden van Baarle. De grens gaat hier dwars door de voordeur heen. In zulke situaties mag men kiezen in welk land men een adres wil. Hier koos men blijkbaar voor beide landen, waardoor het huis nu twee huisnummers heeft.

---

Enclave H8 is na enclave H1 de grootste Belgische enclave. Deze bevindt zich in het noordoosten van het dorp.
In deze enclave is de brouwerij "De dochter van de korenaar" sinds enkele jaren gevestigd. Daarnast bestaat de enclave voornamelijk uit buitengebied. Helemaal aan de westkant is een nieuwbouwwijkje tegen de Nederlandse grens aangebouwd. Het grootste deel van enclave H9 wordt ingenomen door een gedeelte van de koninklijke drukkerij em. De Jong.
Hier mogen we ook een kijkje binnen nemen op 27 juni 2024. Een bijzondere ervaring.

---

Enclave H10 ligt maar enkele meters van enclave H8 af, in het buitengebied bij "De Straatjes". Deze enclave bestaat uit enkel uit een stuk weiland.

---

Waar de Nijhovenring sinds enkele jaren aftakt van de Alphenseweg ligt enclave H11, tegen de huidige rotonde aan. Dit soort enclaves zijn eigenlijk beter met een drone te fotograferen :-)

---

Enclave H12 is onderdeel van een wijngaard. Daar moet ik nog eens dichterbij naar gaan kijken.

---

Tot in de jaren '70 was er relatief weinig bebouwing in het noorden van Baarle.
Rond die tijd ontstond hier een typische jaren '70 wijk, waarbij men bewust geen rekening heeft gehouden met de enclavegrenzen.
De huisnummers zijn hier ook doorgenummerd over de grenzen heen, hetgeen wel zo praktisch werkt.
Waarschijnlijk is pas in 1995, toen de enclavegrenzen officieel vastgesteld werden, bepaald dat een aanzienlijk deel van de woningen hier Belgisch is, op basis van de voordeurregel.
In zowel de enclaves H13, H14 als H15 zie je dit terug.
De perceelgrenzen liggen hier ook opvallend gedraaid ten opzichte van de enclavegrenzen.

---

Enclave H16 bevindt zich aan de oostzijde van het dorp en heeft een bijzondere vorm.
Het grootste deel bevat drie woningen aan de "Akkers" in het buitengebied.
Daarnaast bevat de enclave een lang smal perceel dat maar net met de rest van de enclave verbonden is.
Het huis dat in deze smalle strook staat heeft een tuin die voor het grootste deel in Nederland ligt.
Ook de inrit van deze woning bevindt zich op Nederlands grondgebied.

---

Enclave H17 bevindt zich aan de weg naar Turnhout, vlakbij het "moederland"
Aan de oost- en zuidzijde vormen twee rechte wegen de grens, de overige zijden lopen grillig.
Het Bels lijntje loopt ook door deze enclave heen.
Niet veel verderop kruiste de spoorlijn "definitief" de grens.
Daar bevinden zich ook nog altijd de fundamenten van een grote draaischijf in het bos.

---

Alle enclaves die nu nog resteren bevinden zich ver van de dorpskern.
Enclave H18 bevindt zich aan de "Manke Gooren".
Het is een weiland/natuurgebied, waartoe de toegang expliciet verboden wordt.
Aan de zuidoostzijde loopt de grens echter gelijk met een wandelpad.

---

Enclave H19 ligt nabij de kern Zondereigen. Deze enclave bestaat uit het achterste gedeelte van een rechthoekig bosje, temidden van weilanden.
Het voorste (Nederlandse) deel van datzelfde bosje lijkt bewoond en is goed afgeschermd.

---

Ook enclave H20 ligt nabij Zondereigen. Het is een nat gebied, dat vanuit het noorden te bereiken is.
Precies ter hoogte van een bruggetje over het Merkske verspringt de grens ongeveer 2 meter.
Het lijkt niet mogelijk om in zuidelijke richting verder te lopen. Wellicht in de winter. Enclave H21 bevindt zich in de richting van het gehucht Castelre.
Ik was hier in een bijzonder natte periode.
Vanaf de Hoogstratensebaan loopt in noordelijke richting een wandelpad, dat al vrij lastig begaanbaar was.
De enclave ligt ca. 75 meter van dit wandelpad af, in een gebied waar ik niet het juiste schoeisel voor draag.
De noordgrens van de enclave wordt gevormd door het beekje dat hier doorheen stroomt.

---

De laatste enclave bezocht ik ook daadwerkelijk als laatste.
Enclave H22 staat bekend als "Niemandsland"
Dit rechthoekige perceeltje, dat duidelijk hoger ligt dan de omliggende percelen, werd namelijk lang niet toebedeeld aan één van beiden landen.
Uiteindelijk is het toch Belgisch grondgebied geworden, waarmee het de 22e Belgische enclave werd.
Ik wandelde hierheen vanuit Ulicoten. Vanaf de Strumptsche kerkweg is het mogelijk de Reutsche Loop in noordwestelijke richting te volgen. In het volgende deel zal ik het laatste gedeelte van de grens tussen Noord-Brabant en België gaan beschrijven.