Toen in 1815 de grens tussen de Nederlanden en Pruisen bepaald werd, kwam men er niet uit bij welk land de zinkmijn La Calamines moest gaan horen. De economische belangen waren groot.
Uiteindelijk kwam men tot een "tijdelijke" oplossing. Moresnet zou neutraal gebied blijven, niet toegewezen aan Pruisen of de Nederlanden. Een condominium, dus.

Toen België in 1830 ontstond, werd de Vaalserberg een quadripunt: een plek waar vier grenzen elkaar ontmoeten.
Deze situatie bleef hetzelfde tot het einde van de Eerste Wereldoorlog.
In 1918 werd een nieuwe grens tussen België en Duitsland getrokken en werd het voormalige Neutraal Moresnet een deel van België. Ruim 100 jaar bestond het neutrale gebied Moresnet dus.
De geschiedenis van Moresnet is bijzonder boeiend. Het boek "Moresnet" van Philip Dröge is een aanrader waarin deze geschiedenis op een verhalende manier uitgebreid wordt besproken.

In eerste instantie werd de grens afgebakend met houten grenspalen, genummerd van 188 t/m 192.
Deze nummering sluit aan bij de nummering van de hele grens tussen de Nederlanden en Pruissen die vanuit het zuiden t/m 187 loopt en vanaf het drielandenpunt vanaf 193 doornummert langs de huidige Nederlands-Duitse grens.
De palen 188 t/m 192 kwamen dubbel voor, er stond telkens een exemplaar aan de Pruissische zijde en een exemplaar aan de Nederlandse zijde.
Toen bleek dat de situatie rond Moresnet langer dan enkele jaren zo zou blijven zijn er 60 stenen palen geplaatst. Deze zijn voor een groot deel nog aanwezig.

---

Op 13 mei 2023 loop ik vanaf het huidige drielandenpunt bij Vaals over de voormalige grens. Vanaf het drielandenpunt volg ik eerst de oostgrens van Moresnet. Op deze oostgrens staan de stenen 31 t/m 60. De eerste die ik tegen zou moeten komen is dus steen 31, maar die is gesneuveld door de bouw van de parkeerplaats. Volgens wikipedia zou één van de palen op het "symbolische" drielandenpunt geschonken zijn ter vervanging van de verdwenen Moresnet-steen 31, maar dat lijkt me sterk.
Vanaf het drielandenpunt daal ik de Vaalserberg af over een pad dat onder andere door mountainbikers gebruikt wordt. Alle stenen staan voorlopig aan een pad, en tot mijn verrassing zijn ze vrijwel allemaal aanwezig. De stenen staan aan de oostkant van het pad en voorzien van een nummer in Romeins schrift aan de oostkant van de steen. 32 (XXXII) is moeilijk leesbaar, 33 (XXXIII) beschadigd, net aan de zijde van het nummer. De volgende stenen zijn goed te vinden en over het algemeen zijn de nummers nog goed leesbaar. Steen 37 staat gedraaid ten opzichte van de andere stenen. Grenssteen 41 is de eerste die aan de andere zijde van het pad staat, vanaf het drielandenpunt gezien. Ik heb een originele schets met de originele houten grenspalen over de huidige kaart gelegd, om te vergelijken waar deze palen destijds ongeveer gestaan moeten hebben.
De locatie van steen 46 komt vrij goed overeen met de tijdelijke houten Pruisische grenspaal 192. Steen 49 is een bijzondere en lijkt geen originele, maar een later teruggeplaatste nieuwe steen te zijn. Steen 50 is waarschijnlijk verdwenen. De locatie van deze steen 51 komt volgens mijn analyse aardig overeen met de daarvoor bestaande grenspaal 191.
Steen 52 is er ook niet meer, dat houdt mogelijk verband met dat de grens van Moresnet hier de grens met de voormalige spoorlijn 24-A kruist, die in 1917 door de Duitse bezetter geopend werd. Steen 53 t/m 56 zijn ook verdwenen, maar steen 53 staat nog in het Museum Vieille Montagne, verderop aan de grens, in feite tussen steen 60 en 1 in. Het museum bevindt zich in het voormalige directiekantoor van de zinkmijn en het naastgelegen voormalige stationsgebouw van Moresnet, waar enige jaren spoorlijn 39-A vanuit België eindigde. De stenen 57 en 58 staan vermoedelijk niet meer precies op de originele plaats, maar zijn mooi verwerkt in voortuinen. Steen 59 staat daarentegen wat verdrukt tegen een muurtje aan. Steen 60 is de laatste van de reeks. Hier aan de straat moet de Pruisische paal 188 gestaan hebben, vermoedelijk zelfs in tweevoud aan beide kanten van de weg. Vanaf hier was de straat over een lengte van ruim twee kilometer de grens tot aan steen 1.

---

Onderweg van steen 60 naar steen 1 bezoek ik onder meer steen 3 (zie hieronder) en het museum waar steen 53 staat (zie hierboven).
Als ik het museum weer verlaat is het weer volledig omgeslagen, er hangt opeens onweer in de lucht.
Toch loop ik moedig naar steen 1. Dit moet ook de locatie van de Belgische paal 188 geweest zijn, die eveneens dubbel uitgevoerd zou zijn. Waarschijnlijk zijn er bij het plaatsen in 1815 dus 4 grenspalen met nummer 188 geweest.
Nu staat de rond 1870 geplaatste steen 1 nog mooi aan de noordzijde van de straat. Daarnaast staat weer een bord van de wandelroute, die hier niet aanwezig is: het pad dat hier begint is privé en loopt dood. Steen 2 staat in een achtertuin en bezoek ik niet. Steen 3 staat niet meer op de originele plaats, maar is herplaatst in de binnentuin van het gemeentehuis. Dat is openbaar terrein, in het centrum van Kelmis, en ik bezocht dit punt zojuist al op mijn wandeling. Steen 4 staat ongeveer op de locatie van de tijdelijke paal 190, maar ook deze staat in een achtertuin Steen 7. Hier moet ongeveer paal 189 1/2 gestaan hebben. De bebouwing was toen uiteraard nog niet aanwezig Steen 10 is wel weer te zien vanaf de straat. Dit moet de locatie van paal 190 geweest zijn. De locatie van steen 14 komt weer verrassend goed overeen met die van paal 190 1/2, die van steen 15 met paal 191. Steen 15 staat verdekt opgesteld tegen de paardenweide aan. Tussen 18 en 19 staat een andere paal, die ik eerst aan zag voor steen 19. Dit zou echter een Jagenstein moeten zijn. Hier heeft waarschijnlijk ook de tijdelijke grenssteen 191 1/2 gestaan. Steen 20 is verdwenen. Grenssteen 192 heeft waarschijnlijk ook ongeveer hier gestaan.
Naar 21 is het zwoegen omhoog, het is inmiddels ook weer vrij warm. Als ik bijna bij steen 21 ben en even omkijk word ik verrast door het weidse uitzicht.

---

Rond de locatie van steen 29 vond ik bij mijn eerste bezoek tal van kleinere steentjes, maar nummer 29 zelf kon ik niet vinden.
Een nieuwe poging volgt op 25 februari 2024 en nu lukt het wel.
De steen is het best te benaderen door vanaf de Route des Trois Bornes de greppel in te lopen, de steen staat dan aan de rechterzijde.

---

Steen 30 is voor mij de laatste in de reeks en die vond ik wel bij mijn eerste bezoek op 13 mei 2023.
Nu zijn we weer zo goed als terug op het drielandenpunt, na een prachtige wandeling die ik iedereen aan kan bevelen.